آیین نکوداشت دکتر محمود روحانی، استاد برجستۀ اپیدمیولوژی و آمار پزشکی و قرآن‌پژوه نامدار صبح دوشنبه 26 تیرماه 1402 در باشگاه مفاخر و پیشکسوتان دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
در این مراسم که به همت مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد و با همکاری بنیاد ملی نخبگان و بنیاد نخبگان خراسان رضوی برگزار شد دکتر سید حسین سیدموسوی مدیر دفتر ریاست و روابط عمومی دانشگاه، دکتر عباس ابراهیمی معاون سرآمدان و نخبگان بنیاد ملی نخبگان، دکتر عبدالله بهرامی رئیس اسبق دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دکتر مرتضی کریمی‌نیا پژوهشگر برجستۀ مطالعات قرآنی، دکتر سلمان ساکت رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه و افسانه شریعتی همسر دکتر روحانی به سخنرانی پرداختند.
در ابتدا دکتر سیدموسوی ضمن خوشامدگویی به مهمانان از ارزش والای کار پژوهشی دکتر روحانی سخن گفت و افزود: تقدیر از دکتر روحانی در واقع تقدیر از قرآن است. وی کمبودهای پژوهشی در حوزۀ قرآن و به‌ویژه ترجمه‌ای جامع از قرآن را جدی دانست و گفت: با این همه ترجمه‌ای که ما از قرآن کریم داریم هنوز به ترجمۀ جامع از قرآن که ترجمه‌ای همه‌جانبه باشد و در آن ضمایر و مرجع آن و بسیاری از مسائل زبانی واضح بیان شده باشد نداریم.
دکتر عباس ابراهیمی ضمن خوشامدگویی به حاضران قول مساعدت در انجام پژوهش‌های قرآنی را داد و در ادامه افزود: بنیاد نخبگان علاوه بر این که از هیچ کمکی در حوزۀ پژوهشی قرآن دریغ نخواهد کرد از دکتر روحانی درخواست می‌کند در فرآیند شناسایی استعداد جوانان این مرز و بوم بنیاد ملی نخبگان را یاری رساند؛ چراکه در شناسایی افراد مستعد، راهنمایی نخبگان حوزه‌های مختلف و معرفی شاگردان نخبه‌شان به این بنیاد به اندازۀ کارنامۀ علمی افراد اهمیت دارد.
در بخش بعدی مراسم دکتر سلمان ساکت از ابعاد شخصیتی و کارنامۀ پژوهشی دکتر روحانی سخن گفت.
رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دکتر محمود روحانی شخصیتی نام‌آشنا و دانشمندی برجسته و ممتاز است با این حال سه‌چهار دهه گوشه‌نشینی و خلوت‌گزینیِ خودخواسته، سبب شده تا کمتر از آنچه شایستۀ اوست، مطرح باشد و شناخته شود.
وی افزود: دکتر روحانی با هوش و درایت ذاتی و نیز با تکیه بر تجربه‌های مدیریتی خود، ساختار سازمانی بیمارستان شهناز آن زمان (قائم (عج) فعلی) را بسامان کرد و با نگارش کتاب توصیف جامعه‌شناسی نیروی انسانی در بیمارستان شهناز پهلوی دانشگاه مشهد، شیوه‌های دقیق و جامعی برای ادارۀ آن بیمارستان به دست داد که البته قابل تعمیم به دیگر مراکز درمانی هم بود.
دکتر ساکت بیان کرد: دکتر روحانی که از نوجوانی و جوانی فعالیت‌های دینی و مذهبی را پی گرفته بود، در سال‌های پایانی رژیم پهلوی بیش از گذشته دل در گرو فعالیت‌های مبارزاتی علیه رژیم داشت اما چند سالی پس از نقلاب تصمیم مهم و سرنوشت‌سازِ کناره‌گیری از سیاست، سبب شد تا بیش از پیش وقت خود را صرف پژوهش‌های قرآنی کند و با شتاب بیشتری تدوین و تنظیم «فرهنگ آماری کلمات قرآن کریم» را که بعدها به نام المعجم الاحصایی لالفاظ القرآن الکریم انتشار یافت، سامان دهد. با انتشار این اثر، همگان، نه فقط در ایران، که در سراسر جهان زبان به تحسینش گشودند و از ویژگی‌ها و امتیازاتش گفتند و نوشتند.
دکتر ساکت در ادامه گفت: به نظر من بایسته است تا جلد نخست این کتاب که در اصل متدولوژی و روش‌شناسی این پژوهشی است به زبان‌های دیگر بویژه انگلیسی ترجمه شود تا شیوۀ کار استاد بیشتر و بهتر به پژوهشگران دیگر کشورها معرفی گردد.
وی پس از آن به ویژگی‌های شخصیتی استاد پرداخت و اظهار داشت: ویژگی‌های اخلاقی دکتر روحانی کم‌مانند و گاه منحصر به فرد است، رفتارش خوش و گفتارش دلنشین است. با زبان مزاح و شوخی، جدی‌ترین و ژرف‌ترین مطالب را بیان می‌کند، اما در جمع‌های رسمی اغلب خاموشی برمی‌گزیند، اگر هم مجبور به سخن گفتن شود، کم و گزیده و سنجیده سخن می‌گوید، اهل تعصب و جزم‌اندیشی نیست، نکته‌سنج است و ریزبین، به اطراف و اطرافیانش توجه دارد و هیچ‌چیز از نگاه ژرف و نافذ و دقیقش پنهان نمی‌ماند. بسیار منظم و وقت‌شناس است و انتظار دارد که دیگران هم پاس وقت‌شناسی او را بدارند و به وعده و قول خود پای‌بند باشند. رقیق‌القلب و مهربان است، قدر مهر و محبّت را می‌داند.
دکتر ساکت در ادامه از شیوۀ تدریس و شاگرد پروری دکتر روحانی سخن گفت و بیان کرد: خاطرات تدریس استاد از ذهن و ضمیر دانشجویانش زدوده نمی‌شود. او در آموزش و شیوۀ معلّمی روشی خاص و منحصر به خود داشت. جذاب و دلنشین درس می‌داد و از علاقه‌مند کردن دانشجویانش به درس‌های پیچیده‌ای چون آمار و اپیدمیولوژی لذت می‌برد. شیوه‌اش ابتکاری و تقلیدناشدنی بود. برای بیان دشوارترین مفاهیم از مثال‌ها، حکایت‌ها و داستان‌هایی بهره می‌برد که اغلب ساخته و پرداختۀ ذهن خلاقش بود، بدین‌گونه دیریاب‌ترین و سخت‌ترین موضوعات برای همۀ دانشجویانش، با هر میزان استعداد و توانایی، ساده و آسان می‌شد، وی به نشاط آموزشی باور داشت، از این رو حکایت‌ها و داستان‌های خود را با لطایف و ظرایفی خنده‌دار همراه می‌کرد، تا آنجا که کمتر دقیقه و لحظه‌ای از کلاس بدون خنده و شادمانی دانشجویان سپری می‌شد.
در ادامه دکتر عبدالله بهرامی گفت: من از دکتر روحانی و کارنامۀ ایشان اطلاع داشتم و می‌دانستم رفتن به مناطق محروم آن هم در شرایطی که یک بیماری به‌شدت مسری در حال گسترش است یعنی چه، می‌دانستم که این کار فقط از ایشان برمی‌آید.
وی در ادامه افزود: من با شناختی که از ایشان داشتم می‌دانستم ذات ایشان به دور از تملق و چاپلوسی است و نیز نظم ایشان زبانزد است از این رو در دورۀ ریاستم از مشاوره‌ها و راهنمایی‌های ایشان بسیار بهره بردم.
دکتر بهرامی در پایان سخنان گفت: به مصداق این بیت حافظ که: « گر مساعد شودم دایرۀ چرخ کبود/ هم به دست آورمش باز به پرگار دگر» امیدوارم شرایط طوری رقم بخورد که به زودی پژوهش‌های بعدی ایشان را در حوزۀ قرآن ببینیم.
در بخش بعدی مراسم دکتر مرتضی کریمی‌نیا گفت: پژوهش‌های دکتر روحانی در رشتۀ تخصصی خود ایشان کم از پژوهش‌های قرآنی ایشان ندارد اما در سایۀ پژوهش‌های قرآنی قرار گرفته و ما بیشتر استاد را بر اساس پژوهش‌های قرآنی ایشان می‌شناسیم.
دکتر کریمی‌نیا در ادامه به بحث دربارۀ المعجم الاحصائی لالفاظ القرآن الکریم پرداخت و گفت: فرهنگ آماری قرآن کریم یک فرهنگ بسامدی است که تنها به فراوانی واژه‌ها و بیش‌ترین و کمترین‌ها نپرداخته است بلکه علاوه بر دقت آماری پیشرفته دارای نکات نو و جدیدی است که ابزار پژوهش‌های قرآنی را فراهم آورده است.
وی در ادامه افزود: پژوهش‌های قرآنی نزد مسلمانان پس از همان قرون اولیۀ اسلام در حالت ایستا قرار گرفت و ادامه نیافت، اولین کسانی که این پژوهش‌ها را ادامه دادند غربی‌ها بودند که بر اساس نیازهای روز از قرن 18 پژوهش‌های قرآنی را آغاز کردند و در قرن 19 اوج این پژوهش‌ها را ادامه دادند. در واقع تلاش‌های اولیۀ غربی‌ها در پژوهش‌های قرآنی بسیار پیشرفته‌تر از آخرین پژوهش‌های مسلمانان بود.
پژوهشگر برجستۀ مطالعات قرآنی بیان کرد: فرهنگ آماری قرآن کریم از آن دست پژوهش‌هایی است که دکتر روحانی در آن بسیار روشمند عمل کرده است و می‌توان گفت فرهنگ آماری قرآن کریم تکامل‌یافتۀ پژوهش‌های مدرن قرآنی است و باید گفت انقلابی است در این حوزه.
دکتر کریمی‌نیا در ادامه داد: کاری را که فلوگل انجام داد و فؤاد عبدالباقی تکمیل‌تر کرد، دکتر روحانی با آگاهی بر اشکالات آنان به صورت اکمل انجام داد.
سپس افسانه شریعتی همسر دکتر محمود روحانی از فراز و نشیب‌های زندگی و بیش از نیم قرن همراهی سخن گفت و افزود: اگر بخواهم به‌عنوان یک شاهد از همسرم سخن بگویم باید از تلاش‌های بی‌وقفه‌اش سخن بگویم از دقت و نستوهی در راهش که از او انسان نادری ساخته است.
وی در ادامه درباره پشتکار دکتر روحانی گفت: زمانی که ما در غرب زندگی می‌کردیم چنان شبانه‌روز غرق در کار بود که حتی خیابان‌های اطراف خانه را هم به ندرت دید و مأوایش کتابخانه‌ها بود تا بتواند منبعی تازه بر کارش بیفزاید، در پشتکار و جدیت همسرم همین بس که حتی در وقت بیماری دست از کار نمی‌کشید و کار را تعطیل نمی‌کرد.
افسانه شریعتی در پایان نوید انتشار اثر جدید دکتر روحانی را به مشتاقان پژوهش‌های حوزۀ قرآنی داد و افزود: اتمام این اثر گران‌سنگ، بار دیگر نام میهن را در جهان زنده خواهد کرد.
در پایان این مراسم دکتر روحانی به ایراد سخنرانی پرداخت و ضمن قدردانی از دست اندرکاران این مراسم دربارۀ پژوهش‌های علوم قرآنی سخن گفت و پیشنهادی را مطرح کرد که به زعم ایشان اگر چنین پیشنهادی جامۀ عمل پوشانده شود تشتت آراء از حوزۀ علوم قرآنی تا حد زیادی رخت برخواهد بست.
دکتر روحانی دربارۀ المعجم الاحصائی توضیحاتی داد و گفت: پس از این که المعجم الاحصایی لالفاظ القرآن الکریم موفقیت و اعتبار را در داخل ایران به دست آورد و در غرب مورد توجه قرار گرفت؛ به من نشان داد که نجوم القرآن اثر فلوگل و المعجم المفهرس فؤاد عبدالباقی و المعجم الاحصایی هر سه همسو با هم در دایرةالمعارف‌ها به کار گرفته شدند و به صورت یک خانواده درآمدند، آنجا بود که فهمیدم کاری اگر جدی باشد خود را نشان خواهد داد حتی اگر از جانب صاحبان قدرت حمایت نشود.
وی در ادامه اظهار کرد: پس از این بختیاری مصمم‌تر شدم که کارهای این حوزه را ادامه بدهم و به این فکر کردم که سخت‌ترین کاری که می‌شود در حوزۀ علوم قرآنی انجام داد، چیست؛ به نظرم آمد تشخیص و تعیین مرزهای موضوعی قرآن سخت‌ترین کاری است که در حوزۀ علوم قرآنی می‌تواند انجام شود. برای انجام چنین کاری نیاز به یک گروه از محققان این حوزه داریم، چرا که اگر این کار یک‌تنه انجام شود همۀ تقسیمات، مقایسه‌ها را یک نفر انجام خواهد داد بدین صورت که مثلا تفسیر نسفی این را گفته و تفسیر دیگر این را گفته و ... این کار اگر جامع و به صورت دسته‌جمعی انجام شود نتیجۀ کار بسیار مطلوب خواهد بود. برای چنین کاری نباید تنها به تعداد معدودی از پژوهشگران که از نظر ما تخصص بالایی در این حوزه دارند، اکتفا کنیم و فکر کنیم اگر کاری به دست آنها انجام شود خالی از اشکال است، بلکه باید از طرق مختلف و رسانه‌هایی مثل رادیو و تلویزیون از محققان و متخصصان حوزوی دعوت به عمل آورد و این کار را تصویب کرد پس از آن می‌توان گفت کاری جامع در حال انجام است. بر این اساس سؤال من این است که آیا ما جرأت شروع چنین کاری را داریم و می‌توانیم قرآن معیاری فراهم کنیم که کار ملک فؤاد را تکمیل کند، امروز دقیقا از کار ملک فؤاد صد سال می‌گذرد؛ کاری دسته جمعی که در فراهم کردن قرآن به یاری گروهی از استادان آن زمان انجام داد و نتیجه‌اش همین قرآنی است که امروزه به خط عثمان طه متداول است.
وی افزود: منظور ما از قرآن معیار چیست؛ قرآنی که در هر جای دنیا هر مفسر و مترجم و قاری‌ای به آن مراجعه کند قبول کند که بخشی که در این قرآن مقطع قرار گرفته است درست است و سندیت دارد.
دکتر روحانی در پایان سخنانش از شرط ورود محققان برای انجام این کار گروهی سخن گفت و تاکید کرد: محقق این حوزه باید خبیر باشد، باورمند باشد و از همه مهمتر اینکه که عاشق باشد چرا که
شود آسان ز عشق کاری چند/ که بود نزد عقل بس دشوار
اگر چنین تیمی فراهم شود این کار پا خواهد گرفت و به نتیجه خواهد رسید.
شایان ذکر است این مراسم، با رونمایی از روشنان 5 که به شخصیت و آثار علمی دکتر روحانی اختصاص یافته است و تقدیم هدایا به دکتر محمود روحانی پایان یافت.
خبرنگار: نرگس نسل شاملو
